Senin, 12 Desember 2016

ASAL MULA PANTANGAN WARGA TUTUAN MEMAKAN TIMBUL



Pada suatu massa terjadikeanehan di Lingkungan sebuah keluarga. Keluarga tersebut bernama keluarga Tutuan. Keanehan yang terjadi di keluarga ini terjadi ketika keluarga ini memakan buah timbul. Karena setiap memakan buah timbul terjadi sebuah keanehan pada bagian tubuh keluarga ini, maka dilaranglah keluarga Tutuan agar tidak memakan buah timbul. Hal ini telah diwarisi secara turun-temurun oleh keluarga Tutuan. Kepercayaan akan mitos yang diwarisi oleh Keluarga Tutuan bahwa keturunannya tidak boleh memakan buah timbul berawal dari sebuah kejadian yang dialami oleh leluhurnya terdahulu.
Cerita ini berawal dari sebuah kejadian yang dialami oleh seorang ibu dari leluhur Keluarga Tutuan jatuh ke dalam sumur, karena tidak ada yang mengetahui ia jatuh ke dalam sumur ia meninggal di dalam sumur tersebut. Setelah peristiwa jatuhnya ibu tersebut ke dalam sumur, sebuah keajaiban terjadi dari dalam sumur tempat ibu tersebut jatuh tumbuhlah sebatang pohon. Pohon yang tumbuh dari dalam sumur ini adalah pohon timbul. Pohon timbul yang tumbuh tersebut merupakan penjelmaan dari ibu yang jatuh ke dalam sumur.
Hari demi hari  berganti, pohon timbul yang tumbuh dari dalam sumur berbuah. Karena tidak ada yang mengetahui bahwa pohon timbul ini adalah penjelmaan ibu tersebut, maka keturunan ibu tersebut memetik buah timbul itu dan memasaknya. Nah, buah timbul yang sudah dimasak ini kemudian dimakan oleh Keluarga Tutuan. Setelah memakan buah timbul tersebut, terjadilah suatu keanehan pada salah satu bagian tubuh keluarga Tutuan. Keanehan yang terjadi pada bagian kepala keluarga ini adalah tumbuhnya benjolan pada kepala Keluarga Tutuan setelah memakan buah timbul.
Keluarga Tutuan mengira hal itu sebagai suatu kebetulan saja. Untuk membuktikan kebenaran tersebut, bertanyalah keluarga ini pada orang sakti (Balian). Setelah ditanyakan kepada orang sakti, barulah mereka mengetahui bahwa buah timbul yang mereka makan adalah penjelmaan dari ibu leluhur mereka. Oleh karena itu, siapapun dari keturunan keluarga Tutuan yang memakan buah timbul akan mengalami kejadian yang aneh yaitu tumbuh benjolan seperti buah timbul pada bagian kepalanya.
            Dari kejadian yang dialami tersebut, maka berjanjilah Keluarga Tutuan bahwa mereka tidak akan memakan buah timbul sampai keturunan mereka yang selanjutnya. Apabila ada keturunan mereka yang memakan buah timbul akan terjadi hal yang sama yaitu tumbuh benjolan di kepala. Sampai saat ini, larangan memakan buah timbul masih dipercayai oleh Keluarga Tutuan.

Cerita ini juga didukung dengan Sejarah Tutuan berdasarkan Prasasti Tutuan yang tersimpan di Pura Bukit Buluh Gunaksa Klungkung.
PRASASTI KI MANTRI TUTUAN
Kasurat Antuk Bahasa Kawi ( Jawi Kuno )
Om Awighnamastu
Pengaksamaning hulun ring Bhatara Hyang Mami, Sang ginlaring sarining Ongkara Mantra. Iki kandanira Mantri Tutuan, kawit ira munggah ring Prasasti, Sentanan Ida Dalem Mangori. Ida Dalem Mangori, kawit Ida sentanan Dalem Sagening, mijil saking Gunung Agung. Ida Dalem Sagening jumeneng ring Pulo Bali, kasuwen-suwen ring Pulo Bali, raris Ida masentana asiki ngaran Dalem Mangori. Kawekasan Dalem Sagening mantuk ka swargan nyalebongkot. Kari Dalem Mangori, raris Ida ngambil rabi ring Keling, kaprenah putun Ida antuk Mpu Galuh, jumeneng ratu ring Keling ngaran sira Mpu Hati, punika ingalap rabi denira Dalem Mangori. Ida Dalem Mangori sampun puput sekadi solahing ratu ring Keling, tur kabiseka ratu. Kawekasan maduwe sentana asiki lanang, biniseka Ratu Mangori, nanging sampun antes ring raga.
Kalawas-lawas pwa sira, rug jagate ring Erlanggia, ginemok denikang gering agung, ana sentanan Ida Prabu Erlanggia, tinilaring kadaton, nanging istri kantun alit, tur rare punika kawit mabiyang wwong kayak, raris sumusup ring alas Keling, ana kapanggih pisang bawah, ring tengahing alas Keling punika, dadiania ana rare asingidan ring pisang bawah punika, oneng katekana.
Alawas-lawas pwa sira Ida Dalem Mangori, raris lunga maburu ring alas Keling, lacur pemargan Ida, tan ana molih baburonan, dadiania amurang-murang lampah laku nira, kairing antuk waduanira samian. Dadiania ana kapanggih pisang bawah ring tengahing alas Keling ika, raris kapotong pisang punika antuk pedang denira Dalem Mangori. Sampun pegat pisang punika, raris mijil wong pawestri saking pisang bawah punika, ayu ta rupanira, drasatsat sang hyang ratih angandarat, nanging kantun rare wong pawestri punika. Tur raris ingambilana denira Dalem Mangori, kapinalayukta maring Keling. Wong pawestri punika mangaran sira Brit Kuning.
Kalawas pwa sira Ni Brit Kuning malinggih ring Keling, sida sampun duhur, raris karinajasan denira Dalem Mangori. Kasuwen mobot sira Brit Kuning, raris maduwe oka lanang, mangaran I Mantri. Kasuwen I Mantri kaduduk putra ring sira Mpu Hati, tur kapineras denira, karana mandados Satryawangsa. Malih Ni Brit Kuning maduwe oka, nanging kantun alit, pinah wenten pitung sasih. Dadiania ana angetek ikang kali, ring tengahing Alas Keling. Ida Sang Resi angawetu kali sareng saroro, ngaran Sang Resi Suntiwana maharep Sang Resi Saba, sasuhunan manglawan pranakan, raris nyuduk kasuduk sami mapisan antuk lancep tateken sami sapisan raris seda sinarengan mantuk manyuwarga, dening kautamaning kancep punika wit siyung Sang Hyang Kala, ngaran I Sadug I Sadeg. Nanging kantun ring tengahing alas punika, ring linggih Ida nangun kali. Kancit rawuh Dalem Mangori ring tengahing alas punika, kacingak Ida Sang Resi anangun kali, nanging Ida Sang Resi sampun puput manyuwarga, Ida Dalem Mangori pinanggih ana lancep wit tateken Sang Resi maka roro, inamet denira Dalem Mangori.
Caritanen ta sira ana kali wetu ring Keling, nanging saking Ni Brit Kuning anangun kali. Dadiannya angimur-imur ta sira, tur kasedayang sutanira antuk Ni Brit Kuning, raris kapinukang-pukang ikang rare antuk I Biang. Wus kapinukang-pukang, kagenahang ring dulang pangrayunan Dalem, tur tunukuban antuk saab.
Tan caritanen ring awan, kancit rawuh Dalem Mangori, tur angawa lelancep wit tateken sang Resi maka roro, raris kalinggihang ring pamerajan. Sampun puput kalinggihang, Ida Dalem Mangori raris Ida ngandika ring Ni Brit Kuning, “ Uduh Ni Brit Kuning, endi ungguwan sutaningsun”, raris umatur Ni Brit Kuning, “ Singgih pukulun Dalem, irika ikang cili ring dulang unggwanira, sampun wus manira mastika ikang cili, tur sampun puput kapinukang-pukang”, raris Ida Dalem manyingak saparipolah ikang cili ring dulange, sampun puput kapinukang-pukang antuk Ni Brit Kuning, raris Ida Dalem Mangori nyingak rare punika. Meling ring utamaning pawijilan, punika karaning Ida kangen ring raga, tur Ida menangis, raris Ida mabhisama. “ Duh kita rare cili, moga kita mandadi dewa kautaman, riwekasan mangda molihing yasa, mandadi rare juru angon, nanging tan rejana sasuangan I Dawuh Baingin”, asapunika pamastun Ida Dalem Mangori, dadiannya srengen Ida Dalem Mangori, raris Ida manigtig tur kapinaid-paid Ni Brit Kuning, raris kagedos saking dalem kadatuan.
Munggah ring Prasasti Ujarakand.
Punika kalaning ngalas Ni Brit Kuning, raris magenah ring tengahing alas Keling punika, tur kakaryanang tangsi, kuluan tangsi punika madaging sumur tan ana madaging toya, malih pakaryane Ni Brit Kuning matatanduran, lwirnia kang tinandur ring alase : uwi, talas, pulada, punika sane kapuponin ring alas punika.
Alawas-lawas pwa sira okane Ni Brit Kuning ngaran I Satryawangsa meling ring I biyang Ni Brit Kuning, dadiannya umedek sira I Satryawangsa, saha sembah “ Singgih pakulun Dalem, manira umatur ring Dalem, endi unggwan bibinta ngaran Ni Brit Kuning”, “ Ana ring tengahing alas Keling unggwan bibinta “. Malih I Satryawangsa umatur ring Dalem Mangori, “Singgih Dalem, manira mapinunas ring Dalem, buat angeton bibin manira ring tengahing alas punika”, raris ngandika Ida Dalem Mangori “Uduh Satryawangsa, nira angugraha ta sira, nanging ana pamidin ingsun, aja kita anembah bibinta, apan tan wenang kita anembah bibinta, yan kita anembaha, susud kautamanta”, “Singgih pakulun Dalem, manira sairing hyun Dalem” tur saha sembah ring linggih Dalem.
Munggah Ring kata Babad,
Aga I Satryawangsa lumaku ring alas, sampun ndauhin kaulanira mwang pangalasan, angawa asu muwang jaring. Sapraptane ikang kawula raris mangiring, raris memargi I Satryawangsa maring tengahing alas Keling punika.
I Satryawangsa miwah kaulanira raris mamasang jaring, tur nyaragang ikang asu. Asu punika raris anyakal ring tengahing alas, wyakti kacunduk Ni Brit Kuning antuk asu punika, raris Ni Brit Kuning kapilayu, sumusup maring pondok ika, dadiannya asu punika tan sah aburu. Muwang kawulan Ida manyarengin angetut sira anyarag, raris kabelet Ni Brit Kuning ring pondok ika, tur sira Ni Brit Kuning age angineb ikang lawang raris sumirep, dadiannya manangis I Satryawangsa, lingnia masasambatan, “ Ibuninghulun, kasyasih ta nghulun, daweg tingali ta nghulun “. Ring wus mangkana ujarnia, raris medal Ni Brit Kuning saking pondok punika, raris ingusap-usap wadananira I Satryawangsa. Irika I Satryawangsa kapili-pili idepnia raris matur “ Ibuninghulun aptia angaturakna panganjali ring ibu “. Asawur Ni Brit Kuning, “ Uduh anakku, aywa kita nembah aku “, “ Aywa ibu mangkana”.
Irika raris inideran ibunia ring selating bale, I Satryawangsa tan sah anembah ibunia, irika masasirig Ni Brit Kuning ring kuluaning kubu, dening asapunika pramangkin pegat kubu punika, karana ana bale pegat.
Ni Brit Kuning raris tiba maring semer, ngeraris seda Ni Brit Kuning ring semer. Dening sampun seda Ni Brit Kuning, I Satryawangsa agelis angeton bibinta ring tengahing semer, dadiannya mesat atmania Ni Brit Kuning, matemahan Tuhu-tuhu, tur masuara. Malih I Satryawangsa manyingak bibinia, raris anggania mentik manadi timbul. Punika karana I Satryawangsa mabhisama ring timbul, “ Inggih biang Ni Brit Kuning, biang matemahan timbul, tityang ngaturaken bhisama, yening tityang kawekasan mamaksa timbul, sasuangan tityang mangda keni gering sarwa sandi, dening biang Ni Brit Kuning mentik dados timbul “.
Munggah ring Ujarakanda.
Sapunika I Satryawangsa raris budal. Tanucapan ring awan, kancit rawuh ring Keling, raris matur ring Dalem Mangori muah ring sira Mpu Hati, saparipolah ibiang Ni Brit Kuning, katiba maring sumur raris seda, “ Jiwa atmania mesat mandadi Tuhu-tuhu, anggania mentik mandadi timbul”. Asapunika katur ring Ida Dalem Mangori, raris ngandika,” Uduh kita Satryawangsa, nanging ana piteket ira ri kita, dening kita anembah bibinta Ni Brit Kuning, moga kita I Satryawangsa mangda susud gagamanta tkaning kautaman, nanging mangda kaalap arnawan bibinta mwah pawetuania”.
Dening asapunika I Satryawangsa kasusudang ring Ida Dalem Mangori, kawekasan I Satryawangsa raris anyamut ring Bali, punika karaning I Satryawangsa ngaran I Mantri Tutuan.“ Nanging kita tan wenang angajengang timbul, sasuangan kita, dening biang kita mentik dadi timbul”, punika karaning mangkana, I Satryawangsa kaicen sapanganggening mantri sasana.
Munggah ring Babad 1220
Tan ngeh yan carita, raris kaicen sangupati denira Dalem Mangori, lagi ring Gunung Mahameru sira. “ Ih kita Satryawangsa, yen kita pageh ring kawitan muwang ring pawijilan Ida Dalem Mangori, moga kita amanggih kawibawan, yening kita nora pageh, moga kita kurang pangan kinum, muwah panas bara pinanggih ta”,
Heneng katana
Ida Dalem Mangori sayan liyep, raris mantuk maring Taya, raris maganti ratu, saking okan Bhatara Gnijaya, mijil saking Gunung Mekah, jumeneng ratu ring alas Terik, muwang Dalem Mahasakti ring Brambangan, I Mantri Tutuan mamarekan ring Ida, tur kaicen piagem ring Ida Ratu Sakti, dening I Mantri Tutuan katereh denira Prabu Erlangga saking Kediri nanging saking istri, saking purusa Ida Dalem Mangori. Wit I Mantri Tutuan maibu solot, sira I Mantri Tutuan polih mamarekan ring Ida Sang Prabu Erlanggya saking Kediri.
Alawas-lawas pwa sira I Mantri Tutuan, mapamit ring Ida Sang Prabu Erlanggya, I Mantri Tutuan raris nyamut ring Bali, ring Ida Dalem Tegal Belesung, kawekas Ida Sang Prabu Erlanggya saking Kediri, ana putun ira sawiji ngaran Ratu ring Kuripan, punika jumeneng ring Bukit Buluh, Ida rumaga dewa kautaman, nanging Ida mairingan kekalih ngaran Ni Brit Kuning naler meraga dewa, punika manados ameng-amengan ring Bukit Buluh, angemit ratuning Kuripan.Sane asiki rare Angon, wit sutanira Ni Brit Kuning, sane nguni duk rare kapinukang-pukang, punika manados dewa kautaman, punika ngemit Ida ring Bukit Buluh, tan sah mangangon lembu irika.





Disebutkan perjalanan sejarah seorang Maha Rsi yang bernama Maha Rsi Segening (Empu Keling) yang mendapatkan Moksah di Gunung Tohlangkir, yang kemudian dikenal bernama Gunung Agung. Empu Keling adalah Putra Empu Siwa Gandhu, dan Empu Siwa Gandhu adalah salah seorang Putra dari Empu Beradah. Empu Keling berputra yang bernama Dalem Mangori. Dalam pejalanan hidup beliau (Dalem Mangori) adalah seorang Penguasa Wilayah Keling di Jawa Dwipa.
Di Jawa Dwipa Dalem Mangori menikahi seorang Ratu Dari kerajaan Kalingga yang bernama Dyah Mpu Wati (cucu dari Mpu Galuh alias Ratu Sima). Dari pernikahan beliau menurunkan Ratu Mangori yang kemudian menurunkan Arya Kanuruhan sekretaris Raja Gelgel. Arya Kanuruhan berputra tiga orang yaitu Pangeran Tangkas, Arya Brang Singa dan Arya Pegatepan.
Dalem Mangori dikenal sebagai seorang Dalem yang suka berburu ketengah hutan Keling. Suatu hari dalam perburuannya, beliau bertemu seorang gadis kecil di bawah sebuah pohon pisang yang berparas sangat cantik. Anak gadis itu dipungut dan dibawa ke kerajaan dan diberi nama Brit Kuning. Brit Kuning kemudian diketahui adalah seorang putri kerajaan Airlangga, dan setelah menginjak dewasa Brit Kuning dinikahi Dalem sebagai istri penawing di kerajaan dan berputra laki – laki yang di beri nama Mantri Anom. Mantri Anom kemudian diangakat putra oleh Dyah Mpu Wati (diadopsi) bergelar Satrya Wangsa.
Berselang kurun waktu tertentu Brit Kuningpun melahirkan putranya yang kedua. Entah karena salah paham bagaimana, Brit Kuning membunuh putranya untuk dijadikan santapan Dalem Mangori. Mengetahui keadaan demikian betapa marahnya Dalem terhadap Brit Kuning, serta mengusirnya dari kerajaan dan diasingkan ke tengah hutan Keling. Dalam keadaan yang sedang marah begitulah runtuh sabda Dalem Mangori terhadap putranya, “Wahai Anakku, semoga engkau cepat manumitis dan menjelmalah engkau sebagai manusia yang bisa menghilang, lahirlah sebagai seorang gembala dengan nama Rare Angon”.
Waktu terus berlalu Satria Wangsapun kini memasuki usia dewasa. Bertanyalah dia tentang keberadaan ibu kandung yang melahirkannya. Dalem tak kuasa untuk menyembunyikan keadaan yang sebenarnya, dan dikatakanlah bahwa ibu kandungnya telah diusir dan diasingkan ke tengah hutan Keling karena kesalahannya telah membunuh adik kandung Satria Wangsa ketika masih bayi. Seketika itu muncul di dalam keinginan Satri Wangsa untuk bertemu ibunya seraya minta ijin dari Dalem Mangori.  Dalem mengabulkan niat Stria Wangsa untuk bertemu ibu kandungnya dengan suatu pesan yang tidak boleh dilanggar oleh Satria Wangsa bahwa tidak diperkenankan untuk menyembah ibunya karena secara status ibunya telah dikeluarkan dari status kerajaan akibat kesalahannya telah membunuh putranya sendiri.
Satria Wangsa segera beranjak menuju hutan Keling dengan diiringi oleh pasukan kerajaan dan pengawal. Ketika berada di tengah hutan dan bertemu ibunya Satria Wangsa merasa tidak tega untuk tidak menyembah sang ibu yang melahirkannya, kendatipun telah diperingatkan ayahandanya. Brit Kuningpun menolak untuk disembah karena telah mengetahui posisi dirinya dan status anaknya sebagai seorang putra Dalem. Brit Kuning berlari dan bersembunyi di balik tembok biliknya. Satria Wangsa tetap menyembahnya, sehingga keanehan terjadi dan terbelahlah bangunan bilik itu menjadi dua sehingga ada ceritra tentang bale pegat sejak saat itu yang kemudian dikenal di Bali. Brit Kuning tak henti berlari menghindari untuk disembah Putranya hingga akhirnya dia terperosot kedalam sebuah sumur di belakang rumahnya dan terjatuh. Mengetahui hal itu terjadi Satria Wangsa segera berlari dan mengejar hendak menolong, tapi tak bisa. Ibunya telah terjatuh kedalam sumur itu dan keanehan terjadi lagi. Dari dalam sumur seketika tumbuh pohon Timbul dan di puncak hinggap seekor burung tuu-tuu. Ketika itulah Satria Wangsa bersumpah untuk tidak memakan buah timbul dan tidak menyakiti burung tut-tuu hingga seketurunannya. Bahkan tidak juga boleh meminum air sumur.
Setelah semuanya terjadi, kini Satria Wangsa bertolak ke istana dan bertemu ayahandanya serta menceritrakan kejadian di tengah hutan itu kepada ayahnya Dalem Mangori. Mendengar ceritra Satria Wangsa, Dalem Mangori marah dan serta merta mengusir Satria Wangsa dari istana Kalingga serta mencopot gelar yang disandangnya sebagai seorang putra kerajaan karena telah berani melanggar larangan Dalem. Satria Wangsapun pergi dan menuju kerajaan Airlangga untuk bertemu kakeknya Prabu Airlanga. Di kerajaan itu Satria Wangsa menceritrakan hal yang terjadi kepada Sang Prabu Airlangga dan akhirnya menyarankan Satria Wangsa datang ke Bali untuk bertemu Dalem Tegal Belesung, dengan menyandang gelar baru yaitu “Mantri Tutuan”. Matri Tutuan diterima Dalem Tegal Belesung, dan menetap di Bukit Buluh Gunaksa, Klungkung, Bali, yang selanjutnya menjadi pusat dari keturunan KI Manti Tutuan.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar